آشنایی با 11 کتاب از بهترین رمان‌های سبک سوررئالیسم

“چشمان من به جز خودم به هیچ کس تعلق ندارد و من آن‌ها را بر گونه‌های ‌تر و تازه‌ام که باد سخنان شما، پژمرده‌اش کرده است، سنجاق می‌کنم”

اگر قرار باشد هم در این دنیا زندگی کنیم و هم در جهانی موازی که هیچ چیزش را نمی‌شناسیم، راه آن، مطالعه رمان‌های سبک سوررئالیسم است. جایی که هیچ محدودیتی برای زمان و مکان و شخص قائل نیست. در دنیای سوررئال، شهر‌ها بسان دخترکانی هستند که عاشق می‌شوند، گربه‌ها سوار اتوبوس می‌شوند و بلیت می‌دهند، انسان به جانوری تبدیل می‌شود و زمان ثابت می‌ماند. در این گفتار، قصد داریم بهترین رمان‌های سبک سوررئالیسم را به شما معرفی کنیم. رمان‌هایی که با خواندن آن‌ها، هم به درک درستی از این سبک برسیم و هم مفاهیمش را بهتر درک کنیم.

سبک سوررئالیسم از پیدایش تا کنون

شاید زمانی که آندره برتون در سال ۱۹۲۰ از مکتب دادائیسم جدا شد و مکتب سوررئالیسم را پایه‌گذاری می‌کرد، تصوری از پیشرفت این سبک در ادبیات و دیگر جنبه‌های هنری نداشت. سوررئالیسم، ‌زاده تفکر عصیان در برابر تمدن غرب است. جایی که بنیانگذاران آن خسته از جنگ و آثار آن، ابتدا با عقاید سخت و کورکورانه دادائیست‌ها مخالفت کردند و سپس معترض تمدن‌ها شدند. بنیانگذاران سبک سوررئالیسم در پی یافتن ارزش‌هایی تازه برای یک زندگی بهتر بودند.

اما واقعیت این بود که خشم و عصیانی که در مکتب دادائیسم وجود داشت، به این افراد به ارث رسیده بود. متأسفانه این مکتب نتوانست بیش از ۲۷ سال عمر کند و به انزوا کشیده شد. اما در همین مدت کوتاه توانست تأثیرات شگرفی بر ادبیات، نقاشی، فیلم، مجسمه‌سازی، معماری و دیگر بخش‌های ادبی و هنری داشته باشد.

سوررئالیسم در ادبیات

اولین اثری که با سبک سوررئال به رشته تحریر درآمد، اثری مشترک از آندره برتون و فیلیپ سوپو بود. نام این اثر ادبی عجیب! “ میدان‌های مغناطیسی” بود. این اثر بدین ترتیب نوشته شده که هرکدام از نویسندگان یک جمله می‌نوشت و دیگری با جمله‌ای دیگر کار او را ادامه می‌داد.

آندره برتون در کتاب “ هنر جادویی سوررئالیستی” این گونه می‌نویسد که اگر می‌خواهید کتابی با سبک سوررئالیسم بنویسید،کافی است در مکانی آرام و نقطه‌ای مناسب و متمرکز بنشینید. در انفعالی‌ترین حالت ممکن قرار بگیرید و با سرعتی که وقت به خاطر سپردن یا مرور نوشته‌تان را نداشته باشید، بنویسید. هر چقدر دلتان می‌خواهد بنویسید تا اثری سوررئال خلق کنید. سال‌ها بعد آثاری با این سبک نوشتاری، با نام جریان سیال ذهن، نظیر نوشته‌های آلن رب گریه پا به عرصه ادبیات گذاشت.

سوررئالیسم نه تنها در ادبیات بلکه در دیگر جنبه های هنری نیز نفوذ پیدا کرد. سبک سوررئالیسم در شعر شاعران، تابلوهای نقاشی نقاشان، صحنه تئاتر، فیلم های سینمایی روی پرده سینما و… دیده شد.

بهترین رمان‌های سبک سوررئالیسم

اگر بخواهیم میان رمان‌های سبک سوررئالیسم که از سال ۱۹۲۰ تا کنون پا به عرصه وجود گذاشته‌اند، آثار معدودی را معرفی کنیم شاید اجحافی در حق دیگر آثار بزرگ باشد. اما در این مجال قصد داریم چند اثر بزرگ و خارق العاده را به شما عزیزان معرفی کنیم. آثاری که نه تنها می‌تواند شما را با سبک سوررئالیسم آشنا کند، بلکه اگر دست به قلم باشید می‌تواند مسیر شما را برای نوشتن هموار کند.

بوف کور

بوف کور را می‌توان در هر سنی خواند و محو شخصیت‌های داستان شد. اما به نظر می‌رسد، برای کسی که تازه شروع به خواندن رمان کرده است این کتاب توصیه نمی‌شود. به هم ریختگی داستانی و فضای جادویی و سوررئال داستان می‌تواند شما را برای همیشه از کتاب خواندن دلزده کند.

البته می‌توان این استدلال را برای تمام کسانی که تازه می‌خواهند رمان خواندن را شروع کنند صدق کند. بهتراست ابتدا کمی آثار سبک رومانتیسم و رئالیسم بخوانید، مثلاً بینوایان بخوانید و دایی جان ناپلئون. وقتی کمی حرفه‌ای‌تر شدید رمان‌های سبک سوررئالیسم بخوانید. این توصیه را از زبان کسی می‌شنوید که در پانزده سالگی بوف کور خواند و تا مدتی درگیر فضای جادویی داستان بود!

اما بوف کور، با‌اندیشۀ نویسنده ای نظیر داستایفسکی و کافکا، به نام صادق هدایت نوشته شده است. کمتر کسی است که نام این نویسنده به گوشش نخورده باشد. کمتر کسی است که حداقل یک داستان کوتاه یا فیلم اقتباسی از آثار این نویسنده نخوانده یا ندیده باشد.

داستان این کتاب از آن جایی شروع می‌شود که به زخم‌هایی اشاره می‌کند که مثل خوره روح انسان را آهسته می‌خورد. در بخش اول کتاب، روای داستان که نقاشی تنها و منزوی است با کشیدن یک نقش روی یک قلمدان دچار ماجرا‌هایی می‌شود. او طی این اتفاق، جادوی دختری می‌شود که تا کنون او را ندیده است اما روزی او را جلوی درب خانه خود می‌یابد و داستان پیش می‌رود. در بخش دوم این داستان سوررئال، که بی‌ارتباط با بخش اول نیست مرد با اتفاقاتی مواجه می‌شود که گویی آینده‌اش را روزی یا شبی در کالبد گذشته دیده است.

صادق هدایت، متبحر در سبک سوررئالیسم

البته اثر بوف کور تنها داستان صداق هدایت به سبک سوررئال نیست. در میان آثار هدایت می‌توان از سه قطره خون هم نام برد که به زیبایی و به این سبک نوشته شده است. نمی‌توان تصور کرد هنگامی که صداق هدایت این آثار را روی کاغذ خلق می‌کرده، به سبک آندره برتون دچار جریان سیال ذهن بوده باشد. اما در میان آثار نویسندگان مخصوصاً نویسندگان سوررئال این سبک که ندانند قهرمان داستان چه سرنوشتی برای خودش در نظر دارد؛ رایج است.

مرشد و مارگاریتا

مرشد و مارگاریتا یکی از بهترین رمان‌های سبک سوررئالیسم اثر میخاییل بولگاکوف، نویسنده شهیر روسی است. می‌توان به جرات گفت که ادبیات روسیه در زمینه نگارش آثار سوررئال، یک سر و گردن بالاتر از دیگر ملل است.

شاید بتوان ریشه این موفقیت را دوران سخت اتحاد جماهیر شوروی و وجود ممیزی‌های سخت در ادبیات جستجو کرد. جایی که نویسندگان مجبور بودند برای رساندن صدای اعتراض خود به حکومت و دولت، از قلم و کاغذ استفاده کنند. سرزمینی که نویسندگان مجبور بودند برای بیان صریح این اعتراض، به استعاره‌هایی دل خوش کنند که به صورت نامشهود حاکی از درد و رنج اقشار جامعه بود.

خط داستانی مرشد و مارگاریتا

مرشد و مارگاریتا، داستان سوررئال دوستی دو روشنفکر لاییک است. یکی از این دو نفر برلیوز نویسنده یکی از مجله‌های ادبی مسکو و دیگر ایوان نیکولاییچ پونیریف(با نام مستعار بزدومنی: به زبان روسی به معنای بی‌خانمان) شاعر جوان است. برلیوز نماینده جامعه روشنفکرانی است که محافل ادبی مافیایی راه می‌اندازند و با تفکر تک بعدی دیگران را زیر پای خود له می‌کنند.

این افراد تمام کسانی را که بخواهند دم از مخالفت با خود بزنند یا ‌اندیشه مستقلی داشته باشند نادیده می‌گیرند. این گروه‌ها تنها کسانی را در جمع ادبی خود می‌پذیرند که برایشان به به و چه چه کنند و مرشدشان باشند. در ادامه این رمان سوررئال با شخصیتی به نام مرشد آشنا می‌شنویم که نماینده اقشار هنرمندان و نویسندگانی است که زیر پای این گروه‌های مافیایی له شده‌اند.

در بخش اول کتاب، برلیوز و بزدومنی با بحث روی شعری درباره انکار به صلیب کشیده شدن حضرت مسیح و بحث درباره خدا و شیطان گفتگوی خود را آغاز می‌کنند. آن‌ها شعائر دینی و عقاید مذهبی را حاصل ساخته ذهن مورخان و کاهنان می‌دانند. در این میان شخصی به نام ولند( نماینده شیطان) وارد بحث می‌شود.

بخش دوم کتاب درباره به صلیب کشیده شدن مسیح است که ولند حکایتی را برای برلیوز و بزدومنی تعریف می‌کند. در بخش سوم نیز با حکایت عشق مرشد و مارگاریتا مواجه می‌شویم و با جریاناتی درباره عشق مرشد به مارگاریتا و ماجرای چاپ داستان مرشد برمی‌خوریم و…. .
این سه‌گانه در ابتدا زیاد به هم ارتباطی ندارند اما در ادامه چنان حلقه‌های یک زنجیر به هم متصل می‌شوند.

در ستایش مرگ

در ستایش مرگ اثر نویسنده مطرح پرتقالی، ژوزه ساراماگو است. اغلب ساراماگو را با رمان “ کوری” می‌شناسیم. نویسنده‌ای روشنفکر و چپ گرا که ترجیح داده درباره مسائلی نظیر مرگ و زندگی بنویسد. این رمان سوررئال در فضایی فراتر از واقعیت، سبکی آخرالزمانی دارد و بی‌مکان و بی‌زمان سیر می‌کند. جایی که فرشته مرگ دست از سر مردم برمی‌دارد و انسان جاودانه می‌تواند به زندگی خود ادامه دهد. اما این جاودانگی لزوماً به معنای یک زدنگی شاد و همراه با سلامت نیست.

ابتدا همه بابت اینکه دیگر مرگی وجود ندارد خوشحال می‌شوند، اما کم کم متوجه بغرنج بودن اوضاع زندگی بدون مرگ می‌شوند. پس از مدتی مرگ دوباره به میان انسان‌ها برمیگردد، اما این بار نه با هویتی انتزاعی بلکه با هویتی عینی و حقیقی. شخصیت مرگ با فرستادن نامه‌هایی بنفش رنگ، انسان‌ها را از موعد مرگشان مطلع می‌کند. اما از یک جا به بعد، نامه‌ای که مرگ برای یک انسان معمولی می‌نویسد، برگشت می‌خورد و….

در این کتاب بار‌ها به کلمه مرگ برمیخوریم، کلمه‌ای که به عنوان استعاره‌ای انتزاعی، مفهومی عینی دربر دارد. می‌توان کتاب در ستایش مرگ را داستان سوررئالی دانست که مرگ را به سخره می‌گیرد. مرگی که در نهایت دچار شکست و تنزل و افول از قدرت می‌شود.

مسخ

تصور کنید یک روز صبح که مثل هر روز از خواب برمی‌خیزید تا به محل کار یا تحصیل خود بروید، ناگهان متوجه شوید دچار سنگینی عجیبی شده‌اید. شما دچار مسخی شده‌اید که هیبت شما را از یک انسان تبدیل به یک حشره چندش‌آور کرده است. قسمت عجیب‌تر این ماجرا هم این باشد که خانواده و اطرافیان شما با این موضوع به راحتی کنار می‌آیند و…. .

مسخ، نوشته فرانتس کافکا، نویسنده آلمانی که توانسته به صورت خلاصه و به دور از هر گزافه گویی تلاش برای اثبات خویشتن را به خوبی به تصویر بکشد. این داستان سوررئال، از جایی شروع می‌شود که گره گور سامسا یک روز وقتی از خواب بیدار می‌شود، متوجه می‌شود که به یک سوسک تبدیل شده است. مسخ حکایت تلاشی است که گره گور برای ایجاد تعادل بین جسم و زندگی‌اش می‌کند. او می‌خواهد علیرغم هیکل زشت و چندش‌آورش میان زندگی انسانی و هیبت جانوری‌اش تعادل برقرار کند.

انسان‌های مسخ شده

به راستی که این رمان سوررئال حکایت وضعیت انسان‌هایی است که علیرغم روزمرگی و کسالت بار بودن آن، برای زندگی تلاش می‌کنند اما در نهایت به نتیجه مطلوب خود دست نمی‌یابند. بخش غمبار داستان آن جایی است که خانواده هم دیگر تاب تحمل شرایط زندگی با او را ندارند.

همه می‌دانند که او گرگور است، همان گرگور خودمان! همان که تا دیروز هنگامی که از محل کار به خانه بر می‌گشت برای منزل خرید می‌کرد، شیر‌های آب را تعمیر می‌کرد، لامپ سوخته را عوض می‌کرد، اما حالا دیگر جایی میان قلب‌های افراد خانواده نداشت. حالا این مهم بود که دیگران دربارۀ ما چه فکری می‌کنند. حالا این مهم بود که ما تحمل چنین موجود چندش آور و کثیفی را کنار خود نداریم. حالا این مهم بود که نکند همسایه‌ها متوجه این قضیه بشوند و ما را از محل زندگی‌مان بیرون کنند.

شاید اگر با دقت بیشتری به اطراف خود نگاه کنیم، گرگور‌هایی پیدا کنیم، آنجاست که دیگر داستان زندگیشان تبدیل به رئالترین داستان می‌شود نه سوررئال!

آئورا

داستان سوررئال کوتاه و جذابی که می‌توانید در عرض یک ساعت آن را بخوانید. آئورا، نوشته کارلوس فوئنتس نویسنده خوش قلم مکزیکی، یک داستان سوررئال که درباره یک اقا معلم است. از آن کتاب‌هایی است که از زبان دوم شخص است و آدم دوست دارد هنگام خواندن آن سینما پارادیزو گوش کند و منتظر سرد شدن فنجان قهوه‌اش باشد. داستان از آن جایی آغاز می‌شود که یک تاریخ‌دان جوان به نام فیلیپه مونته رو علیرغم نا‌امیدی میان آگهی‌های کار، به دنبال شغل نون و آب داری است. او ناگهان به شغلی برخورد می‌کند که نه تنها برایش درآمد دارد بلکه جای خواب هم دارد!

اتفاقات این داستان سوررئال، در یک خانه قدیمی و حول چهار شخصیت اصلی روی می‌دهد. آگهی توسط پیرزنی ثروتمند منتشر شده که دوست دارد خاطرات شوهرش ویراستاری و مرتب شود. آئورا نام دختر جوان و زیبایی است که بردارزاده این پیرزن است. تنها چیزی که در خانه پیرزن برای فیلیپه جذاب است، نه جای خواب و نه خوراک جگر گرمی است که برایش مهیا می‌شود، آئورا تنها انگیزه اوست… .

شهر‌های نامرئی( شهرهای ناپیدا)

اگر تا کنون هیچ اثری از ایتالو کالوینو نخوانده‌اید، به شما پیشنهاد می‌کنم با خواندن” بارون درخت نشین” مطالعه آثار این نویسنده را آغاز کنید. این کتاب به شما جرات بیشتر خواندن و دانستن و فهمیدن می‌دهد. تازه متوجه می‌شوید که باید ایتالو کالوینو را هم در فهرست نویسندگان مورد علاقه خود قرار دهید. بعد از آن هم می‌توانید”اگر شبی از شب‌های زمستان مسافری”، “ مورچه آرژانتینی”، “ ویکنت شقه شده” را بخوانید.

اما خبر خوب این که کتاب” شهر‌های نامرئی” بر خلاف بسیاری از داستان‌های سوررئال یک کتاب زیبا و ساده است. اگر می‌خواهید مطالعه رمان‌های سبک سوررئالیسم را آغاز کنید حتماً با شهر‌های نامرئی شروع کنید، شهر‌هایی که با نام‌های زیبای دختران مزین شده‌اند.

شهر‌های نامرئی اثر ایتالو کالوینو، نویسنده معاصر ایتالیایی است. این کتاب در نه فصل به رشته تحریر درآمده است. در هر کدام از این فصل‌ها با شهر‌هایی زنانه آشنا می‌شویم که هر کدام داستان خود را دارند. شهر‌هایی که فقط اسم انسان ندارند، بلکه خلق و خویشان و صفات رفتاری‌شان نیز انسانی است. گاهی عجز و هراس، گاهی زشت و خبیث، گاهی عاشق و ویرانگر و گاهی خالص و شفاف. در این اثر چنان خیال و واقعیت با هم درآمیخته شده است که تمایزش برای خواننده مشکل به نظر می‌رسد.

تعقیب گوسفند وحشی

اگر موراکامی را با داستان‌های ترسناکش می‌شناسید، بد نیست”تعقیب گوسفند وحشی” را هم بخوانید. این اثر در سبک سوررئالیسم نوشته شده است و با دیگر آثار موراکامی تفاوت چندانی ندارد. هاروکی موراکامی، نویسنده مطرح ژاپنی این اثر عجیب را در سبک پلیسی- جنایی نوشت تا برای اولین بار نوشتن به این سبک را تجربه کند.

رمان درباره شخصیت اصلی داستان است که در تعقیب گوسفند وحشی افسانه‌ای است که در جسم انسان‌ها حلول می‌کند. چرخش فضای داستان از رازآلود به فانتزی باعث جذابیت بیشتر این اثر شده است. شخصیت‌های این رمان سوررئال، علیرغم اینکه دارای اسامی واقعی نیستند، بسیار باورپذیرند. شخصیت‌هایی عجیب با خصوصیات اخلاقی عجیب‌تر. افرادی که گاهی هیچ حسی به اتفاقات خوب و بد اطراف ندارند. هاروکی موراکامی علیرغم زندگی در آمریکا و آشنایی با این کشور، توانسته ریشه ژاپنی را در آثارش حفظ کند و همچنان به فرهنگ و آداب و رسوم کشور خود مسلط باشد.

هم‌نوایی شبانۀ ارکستر چوب‌ها

یک رمان سوررئال ایرانی دیگر، که اثر نویسنده خلاق و توانا، رضا قاسمی است. این داستان سوررئال که یکی از بهترین رمان‌های سبک سوررئالیسم ایرانی محسوب می‌شود، تا کنون جوایز متعددی را از آن خود کرده است. داستان درباره جوانی ایرانی است که از باب اقتضائات و شرایط تن به مهاجرت سپرده و راهی فرانسه شده است. جایی که مجبور است شبانه روز خود را در یک اتاق زیر شیروانی کنار چند خارجی و ایرانی تبعیدی سپری کند.

این فرد به بیمارهای متعدد روحی مبتلاست که باعث شده نتواند مرزی بین واقعیت و رویا را در زندگی خود ایجاد کند. بخش های مختلف کتاب درباره زمان‌های مختلف زیست قهرمان داستان است. اگر به خواندن رمان‌های سبک سوررئالیسم علاقه مند هستید، این رمان سوررئال چند زمانی را از دست ندهید.

زن در دیگ روان

این رمان سوررئال کمی ترسناک، فضایی فراتر از واقعیت را نشان می‌دهد و اینکه چگونه افراد می‌توانند در خیال خود شرایط را به گونه‌ای تغییر دهند که برایشان رنگ واقعیت پیدا کند. این کتاب نوشته کوبو آبه، نویسنده ژاپنی است. برخلاف نام داستان؛ شخصیت اصلی و قهرمان داستان یک مرد است. مرد حشره‌شناسی به نام نیکی جومپی که برای رسیدن به شهرت دست به یک ماجراجویی می‌زند.

او در پی کشف یک سوسک عجیب و منحصر به فرد است، اما شرایط برایش به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد. قهرمان داستان در پی این جستجو به نمادی برای تلاش‌های بی‌فرجام انسان در زندگی بدل می‌شود. جایی که در زمینی پوشیده از برف تلاش می‌کنی به مقصدی برسی، اما در نهایت با ردپایی مواجه می‌شوی که رد پای خود توست. این داستان سوررئال، نیز تلاش‌های بی‌فرجام نیکی جومپی را نشان می‌دهد. این کتاب هم به زبان‌های مختلف ترجمه شده است و هم فیلم اقتباسی از آن توسط کارگردان ژاپنی به نام هیروشی تشیگاهارا ساخته شده است.

گوساله دریایی

مگر ممکن است یک داستان طنز، رنگ سوررئالیستی داشته باشد؟ بله، کتاب گوساله دریایی شامل ۲۲ داستان طنز و سوررئال اثر نویسنده ایتالیایی به نام آلبرتو موراویا است. شخصیت‌های این کتاب علیرغم واقعی بودن؛ غیر واقعی به نظر می‌رسند. شاید موراویا را تا کنون با داستان‌های رئال و اجتماعی و حتی تلخ می‌شناختید. اما این کتاب تجربه تازه و متفاوتی در دفتر کاری این نویسنده محسوب می‌شود. با خواندن این کتاب متوجه می‌شویم که موراویا همان نویسنده قهاری است که می‌تواند هم درباره غم بنویسد هم شادی، هم همه چیز را واقعی جلوه دهد و هم سوررئال.

اورلیا

این رمان سوررئال در سال ۱۸۵۵ توسط نویسنده فرانسوی به نام ژرار دونرال به رشته تحریر درآمد. از مهمترین مشخصه‌های سوررئالیستی این اثر می‌توان به آمیختگی زمان‌های گذشته، حال و آینده اشاره کرد. این تم پس از اورلیا، در بسیاری از داستان‌های سوررئالیستی تا کنون تکرار شده است. در این اثر از جایی به بعد نمی‌توان مرز رویا و واقعیت را تشخیص داد. این کتاب زاییده عشق نویسنده به بازیگر جوانی است که او را در این اثر اورلیا می‎نامد.

سخن آخر

مطالعه همیشه لذت بخش است. دنیای کتاب‌ها جایی است که می‌تواند به شما فرصت تجربیات گوناگون را بدهد. مهم نیست چند سال دارید، تحصیلاتتان چیست، کجا زندگی می‌کنید. وقتی مطالعه می‌کنید به شهر‌ها و موقعیت‌ها و تجربه‌های گوناگونی می‌خزید که طعمش برای همیشه در خاطرتان خواهد ماند.
مطالعه آثار سوررئالیستی به شما این امکان را می‌دهد که تجربیاتی فراتر از واقعیت را حس یا درک کنید. اگر قصد سفارش یا خرید کتاب‌هایی با سبک سوررئال و رمان‌های سبک سوررئالیسم دارید می‌توانید با ما تماس بگیرید.

[sp_easyaccordion id=”77774″]