کتاب تاریخچه مکتب مزدک

دانلود کتاب تاریخچه مکتب مزدک نوشته نویسنده اوتاکر کلیما pdf بدون سانسور

عنوان اثر: تاریخچه مکتب مزدک

پدید آورنده: اوتاکر کلیما

زبان نگارش: فارسی

سال نخستین انتشار: مرداد 1404

شمارگان صفحات : 216

معرفی کتاب تاریخچه مکتب مزدک

کتاب “تاریخچه مکتب مزدک” نوشته اوتاکر کلیما و ترجمه جهانگیر فکری ارشاد، به بررسی تاریخچه و آموزه‌های مکتب مزدک، به ویژه از دیدگاه اجتماعی و مذهبی، می‌پردازد. مزدک از روحانیون زرتشتی بود و بر پایه آموزه‌های مانی در باب آفرینش و جهان دیگر معتقداتی ویژه داشت. وی به دو اصل نور و ظلمت و رهایی نهایی نور معتقد بود و می‌گفت انسان باید از علایق دنیوی بپرهیزد تا هرچه بیشتر به رهایی نور از بند ظلمت ماده یاری داده باشد. اما وی به خلاف مانی ازدواج را منع نمی‌کرد و داشتن یک همسر را کافی می‌دانست. مزدکیان همچینین گیاهخوار بودند و باور داشتند که با کردار نیک و بدون انجام امور ظاهری دینی می‌توانند رستگار شود.

خلاصه کتاب تاریخچه مکتب مزدک

اينك به طرح این سؤال میپردازیم که چرا در متون قرن ششم میلادی از شخصیتی به نام «مزدک» نامی برده نشده است. برای پاسخگویی به این سؤال لازماست قبلاً پاره ای حقایق مهم را دربارۀ تاریخنگاری ایران باستان یادآور شویم.

در اینجا نظر خوانندگان را به مقالهٔ اینجانب تحت عنوان «وضع تاریخنگاری ایران در دوره قبل از اسلام جلب مینماید . اینجانب در این مقاله توضیح داده است که چرا ایرانیان باستان تا قبل از حضرت محمد و همچنین مدتهای مدیدی پس از آغاز دوره اسلامی هیچ اثر ،تاریخی البته به مفهوم آثار تاریخی یونانیان یا رومیان، تأليف نکرده اند در ایران شاه بتنهایی به تمام اهالی کشور به عنوان پدر، همسر و ارباب امر و نهی می کرد قرار دادها و پیمانهای صلح را او منعقد می کرد، خودش اعلان جنگ می داد قانون وضع میکرد به همه کارها رسیدگی می نمود و برای هر کاری شخصاً تصمیم می گرفت. تمام مردم مملکت در حکم رعایای او بودند. «تاریخ» را در واقع او خودش به قلم میسپرد زیرا این او بود که تصمیم می گرفت و دیکته می کرد که چه مطالبی برای نسلهای آینده باید ضبط گردد. تاریخنگاری در انحصار دربار بود، تفسیر وقایع بستگی به میل و ارادهٔ شاه داشت؛ مورخین معمولی و انفرادی وجود نداشتند. بالنتيجه در ایران باستان فقط يك «وقایع نامه سلطنتی» وجود داشت که در خزانه کل نگهداری میشد در مآخذ یونانی و یهودی جسته و گریخته از چنین کتابی یاد شده است. نام این اثر در کتاب استر» (ب ٦، ف ١) به صورت sefer hazzikronot, dibre hayyamim در کتاب «دیودورس» Diodoros (ك) ۲ ، ب ،۲۵ ف (۵ به صورت basilikai anagraphai در کتاب «آگاشیاس به صورتهای basileioi diphtherai ( بن ص ١٢٤، س ( persia bibi (همانجا، ص ۲۷۳، س (۱۱) و basilika apomnemoneúmata (همان، ص ۲۷۳ س (۱۲) و به شکلهای دیگر ضبط شده است. سیوطی و جاحظ حق داشته اند که بعدها تاریخ را يك علم درباری دانسته اند؛ به هنگام بروز جنگ امکان داشت قصر سلطنتی به آتش کشیده شود و این کتاب که در آنجا نگهداری می شد نابود گردد. در عمل نیز چنین حادثه ای اتفاق افتاد و وقایع نامۀ ایران «باستان که در خود ایران تدوین شده بود، از بین رفت. ولی در یونان و روم باستان مردم از اینجهت آزاد بودند و بهمین دلیل در آنجا مورخین بزرگ و وقایع نگارانی یافت می شدند که آزادانه انتقاد می کردند آنان راه سفر را در پیش می گرفتند و اطلاعاتی درباره اشکال حکومت ها طرق اداره امور فرهنگ ها ،عادات ،رسوم ،ادیان، سپاه ها، شهرها، روستاها، عمارات، جاده ها و غیره فراهم می آوردند آنان این مشاهدات را مورد بررسی و استفاده خود قرار می دادند تمام این اطلاعات را بر يك اساس فلسفي كاملاً معتبر استوار می ساختند و در صدد پی بردن به کنه حوادث تاریخی برمی آمدند. تفاوت فاحش میان ایران و مغرب زمین در نوع قوانین اجتماعی آنها بود که به کل با یکدیگر فرق داشت. هيچيك از اتباع ایرانی اجازه نداشت به ضبط «تاریخ» بپردازد. اگر او حوادث را به نحوی مورد قضاوت قرار میداد که نفع دربار در آن نبود، امکان داشت همین عمل به سادگی موجب گردد که او مورد غضب واقع شود. به فکر هیچ ایرانی خطور نمی کرد که «تاریخ» بنویسد.

محتوای کتاب Sefer hazzikronot را احتمالاً آندسته از حوادثی تشکیل میداده که به نظر پادشاه در رابطه با شخص خودش و خانواده و کشورش ( یعنی در رابطه با مایملک و دارایی او مهم بوده است. بعلاوه در این کتاب به اعمال آنعده از اتباع کشور نیز که خدمات شایسته ای برای دربار انجام داده بودند، اشاراتی شده بود. از آنجا که این کتابها از بین رفته است نسل های بعدی از پاره ای اطلاعات درباره زندگانی دربار محروم مانده اند امروزه دیگر نمی دانیم، چه کسی عليه کدام پادشاه توطئه ای چیده و چه کسی آن توطئه را افشا کرده است، به چه کسی خلعت هداء شده در چه روزی فلان شاهپور یا فلان شاهدخت به دنیا آمده، یا چه کسی به سبب ارتکاب جنایت شدیداً مجازات شده است. آنچه در معرض دید عموم قرار گرفته بود، کتیبه های اندکی بود که محتوای تاریخی داشت. به عبارت دقیقتر فقط سه کتیبه از این نوع وجود دارد کتیبه اول که دارای يك متن سه زبانی است، در بهستان قرار دارد و از داریوش اول بزرگترین شاهنشاه هخامنشی است . كتيبة دوم که حدود ۷۸۰ سال بعد از کتیبه بهستان نوشته شده، بر دیوارهای کعبه زردشت» در نقش رستم حك گردیده است. کتیبه سوم که هنوز بحد کافی بازسازی و بررسی نشده کتیبه پایکولی است که به دهۀ آخر قرن سوم میلادی تعلق دارد. کتیبه اول نظر به اهمیتی که در آنهنگام داشته به زبان آرامی نیز ترجمه شده و در سراسر کشور پخش گردیده است. از سالنامههای زمان ساسانیان هیچ نسخه اصلی باقی نمانده است.

ابتدا در اثنای سلطنت خسرو اول انوشیروان بزرگترین پادشاه ساسانی، این فكر قوت گرفت كه يك وقایع نامۀ ایرانی تألیف .گردد. شاه این ایده را با يك مجمع عالی که در نوشته های فارسی میانه چندین بار از آن با اصطلاح «انجمن» ۱۰ یاد شده است، در میان گذاشت و در مورد طرحی که برای نوشتن این اثر در سر پرورانده بود با انجمن مورد نظر به توافق رسید. از همان آغاز علاوه بر پادشاه نمایندگان عالیرتبه طبقه روحانیون نیز در جریان تدوین این وقایع نامه قرار داشتند و مطالب آن مطابق با نظریات آنان تهیه می.شد بنابر این اندیشههای اصلی و نقطه نظرهای اساسی این کتاب تاریخی عبارت بود از سنت دینی ،زردشتی مشروعیت سلطنت موروثی ناسیونالیسم نژاد پرستانه و امپریالیسم سیاسی مغان از میان کتب مقدس و نوشته های روزمره خود مواد و مطالب مفصلی را گردآوری کردند و تصویر طراحی شده با عظمت ایران باستان را ترسیم نمودند.

تاریخ عالم با نخستین جلوه دو روح ازلی اهورمزدا و اهریمن آغاز میشود و پس از تکوین ،عالم خلقت انسان نخستین (کیومرث) صورت می گیرد که در عین حال نخستین پادشاه ایرانی نیز به شمار میرود سپس اعقاب (کیومرث» در دو سلسله سلطنتی (پیشدادیان و (کیانیان در صحنۀ تاریخ ظاهر می شوند و اساس تمدن و شاهنشاهی ایران را استوار میسازند در میانهٔ تاریخ رسالت زردشت و گرویدن «کی و شتاسپ» به آیین این پیامبر جای دارد. آنگاه نوبت به بقیه پادشاهان کیانی میرسد سپس اسکندر گجسته و پس از او كتك خوتایان» یا «شاهان محلی ۱۱ و اشکانیان پا به عرصۀ تاریخ میگذارند. سپس ساسانیان که از روحانیت و تعالیم دینی حمایت و پشتیبانی میکنند به تخت سلطنت می نشینند. بدین ترتیب نوعی میهن شناسی مذهبی بوجود آمد که در آن همه چیز در خدمت تعالیم ،دینی ،جزم اخلاق و تبلیغات مذهبی در آمده بود. دوران باستان در انبوهی از اساطیر ،افسانه ها ،معجزات خاطرات تیره و محو و مبهمی از زمانهای قبل از تاریخ ایران توصیف شده بود نام دارا» که برای دو تن از شاهان کیانی ضبط گردید یادگاری از معروفترین نام شاهنشاهان هخامنشی بود. در این وقایع نامه تاریخ اشکانیان ارزشی نداشت و فقط اعمال ساسانیان در این بین به صورت متیقن و موثقی تشریح گردیده بود.

از کجا می دانیم كه يك چنين کتاب تاریخی به زبان فارسی تألیف شده است؟ در مقدمۀ شاهنامه فردوسی که در سال ۸۲۹ هجری مطابق ۲۶/ ۱۴۲۵ میلادی به دستور شاهزادۀ مغول بایسنقر پسر شاهرخ به قلم سپرده شده، از این اثر سخن رفته است. اگر چه این «مقدمه» چهار قرن و نیم پس از سرودن حماسه این شاعر بزرگ نوشته شده، ولی خبر مندرج در آن میتواند درست .باشد. اوضاع کلی ایران در قرن ششم میلادی از هر جهت برای تدوین يك اثر تاریخی مناسب بود. البته نباید فراموش کرد که این وقایع نامه تحت کنترل شدید پادشاه نوشته شده بود و فقط مخصوص استفاده او و جانشینانش بود این کتاب تاریخ که در حوالی سال ۵۵۰ میلادی موجودیت یافته میتواند با شاهنامه که مدتها بعد سروده شده است، مورد مقایسه قرار گیرد. ایده اصلی این کتاب را ثنویت سیاسی دینی ایران در مقابل توران تشکیل می داد؛ زردشت پیامبر در مرکز تاریخ جا گرفته بود؛ سلسله شاهان اساطیری افسانه ای و واقعی نشان دهنده تداوم حقوق تاج و تخت آریایی، خون پاک ، سجایای پهلوانی و موهبتی بود که از جانب خدایان عالم روشنایی به فردی از افراد اعطاء میشد؛ این حکمرانان اساس شاهنشاهی ایران را استوار می ساختند و از قوانین سنتی اجتماعی حراست میکردند این وقایع نامه برای تمام ایرانیان در حكم يك کتاب اخلاق نیز به شمار می رفت کتاب مورد نظر در برگیرنده کلمات قصار، پند و اندرز، احکام عادلانه پادشاهان و مشاورین آنان بود و به ویژه عدالت شاهان و آمادگی را برای فداکاری در راه پادشاه مورد تأکید قرار میداد. این کتاب نخستین خداینامه کتاب شاهان در میان آثار مکتوب فارسی میانه محسوب می شود.

آیا در این کتاب از قیام مزدکیان سخن رفته بود؟ نه. آیا می توان عدم وقوع این حادثه تاریخی را به نحوی اثبات کرد؟ امکان دسترسی به مدرکی که مستقیماً دلالت بر این امر ،کند وجود ندارد زیرا کتاب فوق الذکر در شکل اصلی خودش مفقود شده است، ولی به طور غیر مستقیم میتوان تا حدودی دلایلی را اقامه کرد. پروکوپیوس» و «آکاثیاس (دو نویسنده (بیزانسی از وجود مزدك اطلاعی ندارند و حوادث تاریخی آن زمان ایران را حاصل ظلم و استبداد شاه و مداخلات خود سرانه حکمرانان در نظام سنتی اجتماع میدانند. و معروف است که به خصوص «آگائیاس» اطلاعاتی را که جهت تألیف کتاب خود لازم داشته، از منابع رسمی کشوری کسب کرده است؛ ولی هیچگونه گزارشی در مورد مزدك و قیام مزدکیان در اختیار او گذاشته نشده است. خسرو انوشیروان پادشاه فعال وزیرکی بود که به خوبی به خصوصیات سنت تاریخی دربار وقوف داشت و خویشتن را کاملاً با آن تطبیق می داد. او در بسیاری از نقطه نظرهای خود جانب احتیاط را از دست نمیداد شاید او می خواست خاطره پدرش را به نحوی از اذهان محو کند بنابر اعتقاد متونی که بعدها نوشته شده اند (و احتمالاً در اینگونه متون واقعیت تاریخی در تشریح حوادث سهمگین این دوره به خوبی منعکس شده است، قباد توسط شخص مکاری )شاهنامه فردوسی، چ. مول J.Moh ، ش ٤٠ ، ص ۲۱۰: «فریبنده اغوی شده بود مقایسه کنید با متن فارسی میانه در بندهشن، چ انکلار یا Anklesaria ، ص ۲۱۵، س ۱۰ و بعد: مزدك …….. قباد را فریفت و گمراه کرد همچنین بعید نیست، همانطور که برخی از مورخان بعدی گزارش می دهند خسرو خودش نیز از زمان برخوردش با مزدک از بعضی حوادث ناگوار آن زمان خاطرات تلخی داشته است

خسرو ناگزیر بود مطابق سرشت و غرور سلطنتی رفتار :کند ارج و منزلت شاهنشاه ساسانی نباید خدشه دار می شد، امکان نداشت گفته شود که شاه تحت تأثير يك واعظ طبقة زحمتکشان و رنجبران قرار گرفته و با صلاحدید و میل او چیزی را باب کرده و یا درسلك پيروان فرقۀ او در آمده است. هر آنچه در مملکت رخ می داد، فقط به اراده شاه صورت تحقق بخود می گرفت. همه چیز از فکر او تراوش می کرد بانی همه نوآوری ها، اعمال خیر و نظامات خود او بود نفع دستگاه حکومت و خاندان سلطنتی در آن بود که قباد به عنوان يك فرد ظالم و مستبد معرفی شود تا آلت دست يك عوام فریب شیاد لذا لازم میدیدند که جریان واقعی تاریخ را مخفی بدارند، وجود این سردسته بدعت گذاران را مسکوت بگذارند مزدک را از صحنه تاریخ خارج کنند و یاد او را با نفرینی ابدی همراه سازند؛۱ . فقط بدین طریق میتوان سکوت مآخذی را که به دست ما رسیده اند توجیه کرد مردم دربارۀ يك چنین قیام کمونیستی هیچ چیزی که نباید میدانستند نه در ایران و نه در امپراطوری روم تنها براى يك راهب مسیحی – در دیر دور افتاده ای می زیسته و یک نویسنده سریانی – یونانی مؤلف يك كتاب عوام پسند شرایط مناسبی فراهم بوده است تا اشارات گنگی را در آثار خود بگنجانند. مؤلف اخیر شهادت يك مهاجر ایرانی را که متأسفانه از وضوح کافی برخوردار نیست در اثر خود ضبط کرده است. اشاره به يك نكته دیگر نیز حایز اهمیت است. ما نباید به علت اینکه مآخذ فوق الذکر درباره مزدك سکوت کرده اند وجود خارجی او را به کل منکر شویم. همانطور که میدانید سکوت اعم از اثبات یا نفی است و استناد به سکوت مآخذ چیزی را ثابت نمی.کند شخصیتی که در متون بعدی با نام «مزدك» مشخص شده بطور یکه بعداً ثابت خواهیم کرد واقعاً در حوالی سال ۵۰۰ میلادی حیات داشته، ولی در کتابهای قرن ششم میلادی نام بردن از او مجاز نبوده است. او از تاریخ زمان خودش خارج نشده بلکه وجودش مسکوت گذاشته شده است.